Historia, patrimonio e recursos turísticos de Verea

A súa orixe etimolóxica significa "camiño", ao atoparse no "camiño portugués" de Celanova, que a súa vez é unha antiga vía romana de carácter secundario, que saía de Aquis Querquensis penetrando no municipio polo alto de "O Vieiro"; para outros autores o nome Verea procede de "Venoriu", relacionado con minas.

Pola súa condición de lugar de paso entre dous estados, España e Portugal, a historia e o desenvolvemento do municipio están fortemente influenciados polo carácter de "marca". As distintas guerras entre os dous países deixaron pegada na zona. Hoxe en día, a nova estruturación de Europa permite substituír as vellas rivalidades entre os Estados por unha relación cordial entre veciños, existente desde sempre na poboación.

Arquitectura religiosa

CAPELA DE SAN XOSÉ DE CASTRO

Pequena capela, dunha soa nave, dedicada a San José. Na súa fachada presenta escudo de armas labrado. No interior destaca o retablo, formado por un corpo de tres cales en horizontal, resaltando en altura a hornacina central coa imaxe do titular, con San Cayetano e San Diego nos laterais. No ático altorrelieve de Santiago na batalla do Clavijo.

IGREXA DE SAN ANDRÉS DE GONTÁN

Igrexa dunha soa nave con arco triunfal sobre pilastras, con testero resaltado en altura. No seu interior destaca o retablo maior, de estilo rococó, o cal presenta un corpo de tres cales, a central, de maior anchura. Como elementos de soporte utilízanse estípites. Entre as imaxes destacan San Andrés sobre a cruz do martirio, San Antonio de Padua, San Benito e un Crucificado.

IGREXA DE SAN PEDRO DE OURILLE

Edificio parroquial caracterizado pola sinxeleza e limpeza de liñas na súa composición e estrutura. O máis destacable é a total ausencia de motivos decorativos, o que reforza o carácter neoclásico propio das construcións rurais de finais do século XVIII e principios do XIX en Galicia. O edificio posúe unha soa nave rematada na fachada principal por unha composición que utiliza elementos clásicos rematada en espadana, e onde destacan unicamente a imaxe do titular, nunha hornacina situada xusto sobre ou rosetón do segundo corpo.

Sobresae a simplicidade de liñas en encádrelos cun campanario de dobre corpo. Non exterior sobresae un dous laterais, que coroado por unha figura dun músico tocando unha guitarra. Alberga non seu interior un retablo con San Pedro presidindo a parte central e San Juan Bautista e San Juan Evanxelista nos lados. A ermida de San Torcuato atópase próxima.

IGREXA DE SAN MAMEDE DE ALBOS

A igrexa de Albos constrúese no ano 1707. Está formada por unha nave dividida en tramos mediante pilastras. Ao exterior, a espadana repite o esquema tradicional de corpo con arcos peraltados rematado por un frontón. No seu interior destaca o retablo maior, rococó, coas imaxes de San Pedro, San Francisco e o Crucificado. Outro retablo, dedicado a San Mauro, está datado en 1863.

IGREXA DE SAN MARTIÑO DE DOMÉS

Igrexa dunha soa nave articulada por pilastras, traducíndose ao exterior en contrafuertes e arco de triunfo de acceso ao presbiterio. O testero destaca en altura con pináculos nos ángulos. No seu interior retablo maior do século XIX con tallas populares. De maior importancia é o retablo da epístola, dun corpo e tres cales - a central resaltada con hornacina de medio punto-, distribuído por columnas corintias e estípites nos extremos. No ático relevo hagiográfico de San Ramón. No mesmo muro figura outro retablo, que segundo unha inscrición: "Mandoulle facer en 1862 e pintar en 1863, o abade D. Francisco Carmen Álvarez". Preside a imaxe de San Benito. O altar do muro do Evanxeo data de 1850, segundo indícase no ático; no reciben culto as imaxes da Virxe do Carmen e San Blas.

IGREXA DE SANTA MARÍA DE CEXO

A igrexa parroquial de Santa María de Cexo presenta fachada enmarcada por pilastras que rematan en pináculos. O acceso realízase mediante unha porta adintelada con orejeras nos ángulos e ménsula na clave, sobre a cal hai un óculo cuadrilobulado. Espadana dun só corpo rematada por un frontón triangular e pináculos.

IGREXA DE SANTA MARÍA DE PITELOS

A igrexa constrúese no ano 1856. A estrutura arquitectónica, de notable austeridade, está definida por un sinxelo van de ingreso, adintelado, óculo, a espadana dun corpo de arcos peraltados, rematada por frontón triangular. Entre a imaxinería figuran a Virxe do Carmen, San Antonio, San Sebastián, a Inmaculada e a talla do Crucificado. No bispado consérvanse unha imaxe sedente da Virxe, do século XIV, procedente desta parroquia.

IGREXA DE SANTIAGO

Sinxelo edificio dunha soa nave de reducidas dimensións situado no centro da capital municipal. Realizada posiblemente no século XVII -e transformada en épocas posteriores- presenta os trazos típicos das construcións desta época. O máis destacable é a fachada principal, cunha estrutura moi simple de trazos clásicos. Toda a composición, moi depurada, está enmarcada por dous alicerces inscritos no muro exterior a modo de marco e que sosteñen o teitume que remata cunha espadana, de estrutura cuadrangular e dous ocos, coroados por dous pináculos e unha forma piramidal. O mesmo esquema repítese na porta principal onde se aprecia unha composición que rememora os fornelos romanos, dous alicerces que enmarcan dita porta, sobre os que se coloca un frontón partido que alberga unha hornacina coa imaxe do patrón da igrexa.